صد پند جاودانه از پندنامه قابوس بن وُشمگیر

صد پند جاودانه از پندنامه قابوس بن وُشمگیر

امیر عنصر کیکاوس بن اسکندر و قابوس بن وُشمگیر در پند نامه ای که به جهت فرزند خود مسعود گیلانشاه نوشته نصایح بی شمار در آنجا ذکر نموده مختصری از آن یعنی چند نصیحت که فائده آن اتم است ذکر می شود.

۱٫چون گفتی بنده ام در بند بندگی باید بودن،وچون گفتی او خداوند است در حکم خدا باید بود.

۲٫ای فرزند بدان نماز وروزه خاص خدای است در آن تقصیر مکن که چون در خاص خدای تقصیری کنی از عام همه جهان بازمانی،زنهار ای پسر که در نماز مستی واستهزاء نکنی برناتمامی رکوع وسجود ومطایبه کردن هلاک دین ودنیا بود.

۳٫با مادر وپدر چنان باش که از فرزندان خویش طمع داری که با تو باشند.

۴٫منگر به حال کسی که حال او ازحال تو بهتر باشد،بنگر به حال کسی که حال او از حال توکمتر بود تا دائم از خدای تعالی خوشنود باشی.

۵٫سخن ناپسندیه مگو،وکسی را که پند نشنود پند مده،وبرملا کس را پند مده.

۶٫تا بتوانی از کسی نیکوئی دریغ مدار که یک روز نیکو بر دهد.

۷٫اگر غم وشادیت بود غم وشادی خویش پیش مردم اظهار مکن ودلتنگ مشو که این فعل کودکان باشد.

۸٫اگر کسی با تو ستیزه کند به خاموشی آن ستیزه را بنشان وجواب احمق خاموشی است.

۹٫پیران قبیله خویشتن را حرمت کن.

۱۰٫کاهلی فساد تن بود زنهار کاهلی مکن.

۱۱٫اگر تن تو را فرمانبرداری نکند به ستم تن خویش را فرمانبردار کن،وبه قهر آن را به طاعت درآور.

۱۲٫از گفتار وکردار به اصلاح شرم مدار که بسیار مردم بود که شرمگینی از غرض های خویش باز ماند.

۱۳٫به تیزی وتندی عادت مکن واز حلم خالی مباش ولیکن چنان نرم نباش که به خورندت.

۱۴٫با همه گروه موافق باش واز دوست ودشمن مراد تو حاصل گردد.

۱۵٫چون ترا شغلی پیش آید هرچند ترا کفایت آن باشد مستبد بر رأی خود مباش که هر مستبد به رای بود پشیمان شود،واز مشورت کردن عیب مدار با پیران عاقل و دوستان مشفق.

۱۶٫ای پسر در سخن راستگو باش ودرغگو مباش،وخود را به راستگوئی معروف کن.

۱۷٫زنهار آنچه به دروغ ماند نگوئی که دروغی که به راست ماند بهتر است از راستی که به دروغ ماند.

۱۸٫چنانچه سخنی دانی که موافق مذهب عامه ناس نباشد مگوی که موجب غوغای عامه بود.

۱۹٫چنانچه عیب دوستی یا عیب شخص محتشم ترا معلوم شود زنهار مگوئی.

۲۰٫پیش مردمان ناکس راز مگوی که اگر سخن نیکوئی بود گمان زشت برند.

۲۱٫در دانستن رازی که بدو نیک تو تعلق ندارد سعی مکن.

۲۲٫هرچه بگوئی نا اندیشیده مگوی تا بر گفتار پشیمان نشوی.

۲۳٫سر سخن مباش که سخن سرد تخمی است که از آن دشمنی روید.

۲۴بسیار دان وکم گو باش،ونه کم دان وبسیار گوی که بسیارگوی اگرچه خردمند باشد مردم آن را بی خرد دانند.

۲۵٫باهرکه سخن گوئی نگر که سخن ترا خریدار هست یا نه اگر مشتری یابی بفروش واگر نه بگذار.

۲۶٫زنهار دوست خود مخوان کسی که دشمن دوستان تو باشد.

۲۷٫بپرهیز از نادانی که خود را دانا شمرد.

۲۸٫اگر خواهی راز ترا دشمن نداند با دوست مگوئی.

۲۹٫هر که نسبت به تو زشتی گوید معذورتر از آن دارکه  کسی آن سخن به تو رساند.

۳۰٫اگر خواهی مردم نکوگوی تو باشند زنهار نکوگوی مردم باش.

۳۱٫اگر خواهی بر دلت جراحتی نباشد که به هیچ مرهم به نشود با هیچ نادانی مناظره مکن.

۳۲٫شب طعام خوردن سخت زیان کار است که آدمی دایم به تُخَمَه است.

۳۳٫چون مهمان کنی در خوبی وبدی خوردنیها از مهمان عذر مخواه که این طبع بازاریاست،هر ساعت مگو که فلان چیز بخور خوبست یا چرا نمی خوری یا من نتوانستم سزای تو کنم این ها سخن محتمشان نباشد سخن کسانی است که یک بار مهمان کنند.

۳۴٫چاکران مهمان را نکو دار نام نیک ایشان بیرون برند.

۳۵٫اگر چاکران تو خطائی کنند در پیش مهمان با ایشان جنگ مکن ومؤاخذه مکن.

۳۶٫مهمان هرکس مشو که حشمت را زیان دارد.

۳۷٫با چاکران میزبان مگوی که ای فلان این طبق را فلان جای نه،وبنان وکاسه دیگر کسی تکلیف مکن،خلاصه مهمان فضول نباش.

۳۸٫از مزاح ناخوش وفحش شرم دار ومکن.

۳۹٫زنهار باکمتر از خویش مزاح مگوی ومکن تا حشمت خویش در سر آن کار نکنی،بدان که خوار کننده همه قدرها مزاح است،آنچه گوئی شنوی.

۴۰ با هیچ کس جنگ مکن که جنگ نه کار محتشمان است بلکه شغل زنان است با کودکان.

۴۱٫طریقه محتشمان چنین است که در تابستان نیم روز قیلوله کنند واگر  خواب نیاید در خلوت خانه خود باشند تا گرما شکسته بود.

۴۲٫چون بر اسب نشینی بر اسب کوچک منشین که مرد اگر چه بزرگ منظر باشد بر اسب کوچک حقیر نماید،واگر چه حقیر بود بر اسب بزرگ به شکوه نماید.

۴۳٫از مرگ مترس وبدان که تا تن خود را بخورد سگان ندهی خود را به نام شیران نتوان کرد،هرکه بزاید روزی بمیرد.

۴۴٫مال را نگاه دار که چیزی به دشمن بگذاری به که از دوستان بخواهی،چیزی اگر چه کم بود نگاهداشتی ان واجب دان،که هر که چیز کم نگاه نتواند داشت بسیار را هم نگاه ندارد.

۴۵٫امانت نگاهداری مکن زنهار که سعی عبث به تو ماند،هر گاه رد کنی خائن وتبه روزگار خواهی بود،وچنانچه رد کنی کاری نکرده باشی مال مردم را داده باشی واصلاً صاحب آن ممنون نباشد وچنانچه تلف شود بد نام شوی.

۴۶٫تا توانی سوگند مخور.

۴۷٫در معادله از مماسکه وسعی در قیمت کوتاهی مکن که آن نیمی از تجارت است.

۴۸٫صبور باش که صبوری دوم عاقلی است.

۴۹٫در خانه خریدن اول همسایه را ملاحظه کن.

۵۰٫سعی کن تا خانه در جائی خری که توانگرترین همسایگاه باشی، وفقیرتر بلکه مساوی نباشی.

۵۱٫همسایگان را هدیه فرست وطعام ده تا محتشم ترین ایشان باشی.

۵۲٫طفلان همسایگان را بنواز.

۵۳٫بام خود را از بام همسایه بلندتر کن تا مردمان را در تو دیدار نباشد.

۵۴٫زنی که محتشم تر از توباشد مخواه.

۵۵٫هیچ بزرگی را در خانه خود در برابر زن راه مده اگرچه پیر وسیاه باشد

۵۶٫با فرزندان وبرادران خود هیوب باش تا ترا خوار ندارند واز تو ترسان باشند.

۵۷٫فرزندان را پیشه بیاموز که آن عیب نیست بلکه هنر است هرچند از محتشمان باشند.

۵۸٫هرچه داری اول خرج دخترکن وشغل وی بساز و وی را در گردن کسی بند تا از غم او برهی،اما دختر دوشیزه را شوی دوشیزه گزین.

۵۹٫داماد باید که از تو فروتر بود هم به نعمت وهم به حشمت تا اوبه تو فخر کند نه تو به او.

۶۰٫دوستی که از تو بدون حجت پرگله شود به دوستی آن اعتماد مکن.

۶۱٫با نیکان وبدان دوستی کن که با نیکان بدل با بدان به زبان

.۶۲٫به دوستی کسی که به دشمن تو دوست باشد زنهار هزار زنهار اعتماد مکن

۶۳٫اگر ترا دشمنی باشد دلتنگ مشو که هر که را دشمن نباشد بی قدر وبها باشد.

۶۴٫خویشتن را به دشمن بزرگ نما اگر چه افتاده باشی،جسارت را کاربر وخود را از افتادگان منمای.

۶۵٫بیشتر از دشمن خانگی وهمسایگان وخویشان حذر کن.

۶۶٫با هیچ کس یک دل دوستی مکن ولیک دوستی مجازی کن.

۶۷٫از سفیهان وجنگجویان واوباش یعنی کسانی که از سخن بد گفتن مضایقه ندارند بردبار باش ولیکن با گردنکشان گردنکش باش.

۶۸٫با دوست ودشمن آهستگی وچرب گوی،وهرچه گوئی از نیک وبد همان را چشم دار.

۶۹٫هرچه نخواهی بشنوی مردمان را مشنوان البته.

۷۰٫هرچه پیش مردمان نتوانی گفتن از پس مردم گوی.

۷۱٫بر ناکرده لاف مزن وچون کنم مگوی وچون کردم گوی.

۷۲٫زبان خویش را بر کسی بسته دار که اگر خواهد زبان خویش بر تو تواند گشاد.

۷۳٫از اژدهای هفت سر مترس واز مردم سخن چین بترس.

۷۴٫هیچ کسی را بی قدر ستایش مکن که اگر وقتی بیاید نکوهیده ندانی.

۷۵٫هرکه دانی به کار تو آید از اعراض وخشم خویش مترسان،واگر گناهی کند در گذران.

۷۶٫هرسخن را که شنیدی انگشت در آن مپیچ.

۷۷٫زود بهر چیز خشمناک مشو ودر وقت خشم خشم فروبر.

۷۸٫اگر جائی باید ترا عفو وعذر خواست ننگ مدار.

79. ای پسر اگر واعظ شوی بر سر منبر باک مدار وچنان دان که مجلسیان تو بهائمند تا به سخن در نمانی واگر به سخن احیاناً درمانی باک مدار وبه صلوات وتهلیل و أمثال آن بگذران وبه زودی به سخن دیگر رو،وبه سر منبر ترش رو مباش.

۸۰٫ای پسر اگر قاضی ومفتی شوی باید در مجلس حکم هیوب باشی وبی خنده وترش رو،واندک گوی باش وبسیار شنو.

۸۱٫اگر تاجر شوی معامله با گروهی کن که زیر دست تو باشند،واگر با قوی تر از خود معامله کنی با کسی کن که صاحب مروّت ودیانت باشد.

۸۲٫تا توانی بنسیه معامله مکن،نقد کم نفع به از نسیه بسیار سود است.

۸۳٫بهترین متاع های تجارت آن بود که به من وسنگ خرند وبه مثقال ودرم فروشند.

۸۴٫تاجر باید چیزی که تغییر در آن به هم رسد ومردنی وشکستنی باشد نخرد.

۸۵٫تاجر باید به هر شهر رود خبر اراجیف ندهد ودر خبر خوش مطلقاً تقصیر نکند،وخبر مردن احدی را بدون ضرورت نگویید.

۸۶٫در سفر باید مکاری را از خود خوشنود نگاه دارد.

۸۷٫در شهری که وارد شد با سه طایفه آشنائی کند؛توانگران با مروت،جوانمردان عیار پیشه،راه بانان ویوم شناسان.

۸۸٫اگر لابدی معامله بنسیه کنی با چند طایفه مکن:کم چیزو نوکیسه وکودک وقاضی ومفتی وشیخ الاسلام.

۸۹٫هیچ نوشته را بر خود حجت مساز یعنی چیزی منویس که روزی بر تو حجت شود.

۹۰٫زود به زود با اهل حساب خود محاسبه کن.

۹۱٫ای فرزند اکتفا به دوستان مکن وپیوسته دوستان نوگیر،اما دوستان کهن را از دست مده.

۹۲٫اگر دهقان باشی نگذار هرچه کاری که از وقت بگزرد واگر ده روز پیش از وقت کاری بهتر از آن است که ده روز از پس از وقت.

۹۳٫چونزراعت کنی تدبیر سال دیگر امسال کن.

۹۴٫اگر کاسب باشی زود کار باش وبه اندک سود قناعت کن تایک باره ده یازده کنی دوباره ده نیم توان کرد،ومردم را بلجاج ومکابره مگریزان.

۹۵٫ای فرزند اگر مقرّب پادشاه باشی بدون ضرورت سخن بر خلاف مراد پادشاه مگوی وبا او لجاج مکن اورا جز نیکوئی میاموز.

۹۶٫در پیش پادشاه عیب کسی مگوی که تو را بد نفس شناسد.

۹۷٫٫از آن سفره که نان خوری بدگویی مکن.

۹۸٫٫جوانمرد باش واصل جوانمردی سه چیز است:هرچه بگوئی بکنی،خلاف راست نگوئی،شکیب وصبر را کاربندی.

۹۹٫زنهار که مال خود را ضایع نگذاری اگر چه پوست خربزه باشد که گاه است تو را بکار آید،واگرچه زیادتی شربت آب یا برگ درختان باشد.

۱۰۰٫قانع باش وقناعت پیشه کن که اصل همه پندها این است وسایر فرعند والله علم.

صد پند جاودانه از پندنامه قابوس بن وُشمگیر